CELTOWIE W EUROPIE

Przyczyn imponującej ekspansji plemion celtyckich na prawie wszystkie regiony Europy należy szukać w intensywnym rozwoju gospodarczo-społecznym. To dzięki dużemu zaawansowaniu technicznemu, zwłaszcza w dziedzinie metalurgii udało się Celtom bardzo szybko zająć rozległe tereny. Dobrobyt i znaczne przeludnienie macierzystej Celtyki, którą można zlokalizować na obszarze Burgundii, Szampanii, Nadrenii, Hesji, Wirtembergii, Bawarii, Austrii i Czech sprawiły że na początku IV w. przed Chr. liczne plemiona rozpoczęły silną ekspansję. Możemy wydzielić dwa główne kierunki tej migracji: na tereny południowe – Nizinę Padańską i Italię oraz na wschód – do strefy naddunajskiej, na Bałkany, do Kotliny Karpackiej, aż po Śląsk i Małopolskę.

Najbardziej sugestywny obraz początków celtyckiej ekspansji zachował się w dziele rzymskiego historyka Tytusa Liwiusza, gdzie znajdujemy wzmianki o Ambigatusie, królu plemienia Biturygów, którzy zamieszkiwali obszar współczesnej centralnej Francji.  Król ten widząc, że jego przeludniony kraj nie może wyżywić tak dużej liczby mieszkańców postanowił zorganizować dwie duże wyprawy w celu zdobycia nowych ziem, na czele których postawił swoich siostrzeńców. Jedna wyprawa pod wodzą Bellovesusa udała się do północnej Italii, druga zaś, pod przywództwem Segovesusa, na tereny Lasu Hercyńskiego. Dokładna lokalizacja tego miejsca budzi nadal gorące spory wśród badaczy, a wydaje się że jest to obszar pogranicza Niemiec, Czech i Austrii.

Jednym z pierwszych spektakularnych zwycięstw Galów, tak bowiem, nazywali celtyckie plemiona Rzymianie, było opanowanie terenów Niziny Padańskiej, zamieszkiwanych przez konfederacje etruskich polis. Podbite tereny nazwano Galia Przedalpejska (Gallia Cisalpina). Po przejściu przełęczy alpejskich, zajęli terytorium plemion liguryjskich, zniszczyli miasto etruskie Melpum, na którego gruzach założyli Mediolanum. W 390 r. przed Chr. potężna wyprawa wojowników pod wodzą Brennusa rozbiła armię Rzymu nad rzeką Allia i opanowała samo miasto. Tylko rzymski Kapitol obronił się przed groźnymi najeźdźcami. Galowie opuścili stolicę za cenę ogromnego okupu dostarczonego przez wszystkich obywateli.

W marszu na wschód Galowie dochodzą do Dunaju, część z nich osiedla się na terenie Czech. Od nazwy celtyckiego plemienia Bojów wywodzi się stara, łacińska nazwa ziem czeskich – Bohemia. W latach 369–368 przed Chr. potwierdzona jest w źródłach antycznych obecność celtyckich najemników w trakcie walk na Peloponezie, wiadomo jest że jeszcze sto lat później Galowie walczą u boku ptolemejskich władców Egiptu oraz w hellenistycznych królestwach Azji Mniejszej. W 335 r przed Chr. do przebywającego nad dolnym Dunajem Aleksandra Macedońskiego przybywa poselstwo złożone z przedstawicieli tamtejszych plemion. Wielkie wyprawy Celtów kończą się w zasadzie nad brzegami Morza Czarnego, ale jeden z oddziałów posuwa się bardziej na południe. W 279 r. przed Chr. silna armia galijska plądruje słynną wyrocznię w Delfach siejąc pożogę i strach w całej Grecji. Przez następne dwa lata pustoszy Bałkany. Trzy plemiona  (Tektosagowie, Tolistobojowie i Trokmowie) wchodzące w skład tej armii, obliczanej na ok. 20 000 ludzi, przeprawiły się przez Bosfor i osiedliły się we Frygii., tworząc nad środkowym biegiem rzeki Halys najodleglejsze posiadłości zasiedlane przez Celtów - królestwo Galatów. Na terenie Tracji celtyckie plemiona założyły państwo ze stolicą w Tylis, które obecnie lokalizowane jest na obszarze zachodniej Bułgarii. W trakcie II wojny punickiej Galowie aktywnie wspierają armią Hannibala, pomagają przy przeprawie przez Rodan, stanowią trzon oddziałów posiłkowych.

celt_europa_300dpi (1)

Zasięg osadnictwa plemion celtyckich w okresie ich największej prosperity w III-II w. przed Chr. (oprac. P. Dulęba).

Po okresie imponującej ekspansji na tereny prawie całej Europy, następuje czas krystalizacji kultury celtyckiej i związany z nim wzrost gospodarczy będący czasem wspaniałej prosperity oppidów, ale również jednocześnie plemiona celtyckie muszą nieustannie współzawodniczyć o nowo zdobyte terytoria z coraz silniejszymi przeciwnikami. Królestwo Galatów zniszczył Attalos I król Pergamonu około roku 240 r. przed Chr.. Interesującą pozostałością po tych wydarzeniach są rzeźby z Ołtarza Pergamońskiego, przedstawiające pokonanych, po raz pierwszy w sztuce greckiej ukazujące cechy etniczne barbarzyńców. Znacznie większym zagrożeniem dla Celtów , a w konsekwencji decydującym o upadku ich kultury byli Rzymianie. Po początkowych porażkach zaczęli powoli, lecz skutecznie podporządkować celtyckie państewka plemienne graniczące z ich posiadłościami. W bitwie nieopodal wzgórz Telamonu, w 225 r. przed Chr. Celtowie ponieśli porażkę. Galia Cisalpińska upadła w 192 r. przed Chr. gdy zniszczono stolicę plemienia Bojów, dzisiejszą Bolonię. Następnie przyszła kolej na tereny zamieszkane przez Celtoiberów. W 133 r. przed Chr. upadło oppidum w Numancji , zaś w 124 r. przed Chr. na terenach południowej Galii powstała pierwsza prowincja (stąd późniejsza nazwa Prowansja ) nazywana Galią Narbońską (Gallia Togata) od tog noszonych przez zromanizowanych mieszkańców, w odróżnieniu od Galii Włochatej (Gallia Commata). Poprzez te podboje żywioł celtycki został odcięty od terenów śródziemnomorskich kolonii greckich z którymi utrzymywał silne kontakty handlowe, skąd wychodziły wszelkie impulsy cywilizacyjne, mocno przekształcane i adaptowane na rzecz rodzimej, barbarzyńskiej kultury.

Duże zamieszanie w ówczesnej dosyć stabilnej sytuacji Republiki Rzymskiej wywołał gwałtowny najazd Cymbrów i Teutonów. Przez dłuższy czas określano oba plemiona jako germańskie, jednak nazwa Teutonowie wywodzi się od celtyckiego boga Teutatesa (to imię znaczy dosłownie „cały lud”) co wraz z innymi przekazami na ich temat stanowi dowód na celtyckie pochodzenie tego ludu. Nawet co do Cymbrów, którzy wydawałoby się są na pewno Germanami trudno to udowodnić całkowicie gdyż imiona ich władców są czysto celtyckie np. Bojoryks .Ok. 120 r. przed Chr. Cymbrowie wyszli ze swych macierzystych terenów na Półwyspie Jutlandzkim, ścierając się z Bojami na terenie Czech, przeszli przez Panonię i uderzyli na tereny wschodnioalpejskich posiadłości rzymskich, gdzie w 113 r. przed Chr. pokonali legiony pod Noreią.

Poczym udali się do Galii gdzie dołączyli do nich Teutonowie. Stoczyli kolejne dwie bitwy nad Rodanem (109 r. przed Chr.) i pod Arausio (105 r. przed Chr.) Dopiero konsul Mariusz pokonał osobno Teutonów pod Aquae Sextiae w Prowansji (102 r. przed Chr.) i Cymbrów niedaleko Vercellae w Padanii (101 r. przed Chr.).

Decydującym ciosem dla Galii, najpotężniejszej części Celtyki, był podbój Cezara, nazwany wojną galijską, który datuje się na lata 58 – 51 przed Chr. To niezwykle trudne przedsięwzięcie udało się Cezarowi głównie z powodu podziałów politycznych istniejących wewnątrz społeczeństwa galijskiego. Państewka plemienne były bardzo liczne i silnie rywalizowały nie bacząc na dobro ogółu. Niski poziom organizacji politycznej pogrążył Galów, którzy przewyższali Rzymian liczebnością i siłą militarną. Bardzo ważną rolę odegrała tu również pomoc Germanów, których Cezar umiejętnie wykorzystał do swoich celów. Walka z tak potężnym przeciwnikiem jakim były plemiona Galii wymagała dużo czasu, środków oraz geniuszu organizacyjnego i strategicznego. Działania zbrojne toczyły się na terenie całej Galii i Belgii. Cezar urządzał też demonstracyjne wyprawy za Ren oraz dwukrotnie wyprawiał się do Brytanii w 55 i 54 r. przed Chr. Kulminacją tych walk było powstanie Wercyngetoryksa (52 r. przed Chr.) Ten młody wódz z plemienia Arwernów dokonał rzeczy prawie niemożliwej – zjednoczył większość plemion, stał się godnym przeciwnikiem Cezara, pokonując go nawet w bitwie pod Gergowią. Jednak finał tych wydarzeń był mniej szczęśliwy dla Wercyngetoryksa bowiem zamknięty w Alezji (dzisiejsze Mont-Auxois koło Alise St-Reine) potężną blokadą Cezara, mimo pomocy gigantycznej odsieczy pod wodzą swego zastępcy Kommiusza Atrebaty, poddał się Cezarowi. Od 43 r. po Chr. datuje się rzymski podbój Brytanii, który zakończył się na ziemiach dawnej Kaledonii, która w oczach Rzymian nie była już obszarem przydatnym do kolonizacji. Tereny te zostały zabezpieczone przed najazdami z północy pasem limesu nazwanym Wałem Hadriana. Ostatnim większym zrywem celtyckich mieszkańców Brytanii było zakończone klęską powstanie Icenów pod wodzą legendarnej królowej Boudikki w 61 r. po Chr.